Na faapefea ona faia tioata?

I se aso susulu i se taimi ua leva, na sau ai se vaa faatauʻoa tele Foinie i le gutu o le Vaitafe o Belus i le talafatai o le Sami Metitirani. Sa utaina le vaa i le tele o tioata o sua masani. Ona o le faifai pea o le sou ma le tafe o le sami iinei, e le o mautinoa e le auvaa. Matai. Sa pau le vaa ina ua taunuu i se oneone matagofie e le mamao mai le gutu o le vaitafe.

O tagata Foinie na saisaitia i luga o le vaa, na na ona feosofi mai i se vaa tele ma taufetuli atu i lenei oneone matagofie. O le oneone e tumu i oneone vaivai ma lelei, ae leai ni maa e mafai ona lagolagoina le ulo. Na faafuasei lava ona manatua e se tasi le vai tioata masani i luga o le vaa, o lea na galulue faatasi ai tagata uma, fesiitai le tele o fasipepa e fau ai le ulo, ona tuu lea o fafie e mu Na latou tulai i luga. Na vave ona saunia le taumafataga. Ina ua latou tapenaina ipu ma sauni e toe foʻi i le vaa, na faafuaseʻi ona latou mauaina se mea mataʻina: Na ou vaaia se mea e iila ma susulu i luga o le oneone i lalo o le ulo, o se mea manaia tele. E le'i iloa e tagata uma lenei mea. O le a le mea, na ou manatu na ou mauaina se oa, o lea na ou tuu ese ai. O le mea moni, a'o kuka le afi, o le poloka soda o loʻo lagolagoina ai le ulo e faʻafefe faʻatasi ma le oneone quartz i luga o le eleele i le maualuga o le vevela, ma fai ai se tioata.

Ina ua faafuaseʻi ona iloa e tagata atamamai Foinie lenei mealilo, na vave ona latou iloa le auala e faia ai. Na muamua faʻafefiloi le oneone quartz ma sua masani, ona faʻafefeteina lea i totonu o se ogaumu faʻapitoa, ona faia lea o le tioata i ni lapopoa tetele. Laiti tioata tioata. O nei pulu matagofie na vave ona lauiloa i tagata ese, ma na faafesuiai foi e nisi o tagata mauoa i auro ma teuga, ma na maua ai e tagata Foinie se tamaoaiga.

O le mea moni, na gaosia e Mesopotamia ni ipu tioata faigofie i le amataga o le 2000 TLM, ma sa aliali mai ipu tioata moni i Aikupito i le 1500 TLM. Mai le 9th seneturi BC, ua manuia le gaosiga o tioata i lea aso ma lea aso. A o leʻi oʻo i le senituri lona 6 TA, sa iai fale tioata i Rhodes ma Kuperu. O le aai o Alesania, na fausia i le 332 TLM, o se aai taua mo le gaosiga o tioata i lena taimi.

Mai le 7 senituri TA, o nisi o atunuu Arapi e pei o Mesopotamia, Peresia, Aikupito ma Suria na olaola foi i le gaosiga o tioata. Sa mafai ona latou faʻaogaina tioata manino poʻo tioata faʻailoga e fai ai mosque mosque.

I Europa, o le gaosiga o tioata na foliga mai ua tuai. A o leʻi oʻo i le 18 senituri, na faʻatau e tagata Europa ni ipu tioata maualuga mai Venise. O lenei tulaga na sili atu ona lelei i le 18th seneturi na fatuina e Europa Ravenscroft se manino O le tioata alumini na faasolosolo malie ona suia, ma o le gaosiga o tioata gaosi oloa na olaola i Europa.